KUP TERAZ

Legendy Polskie

Polecam odwiedzić:

Mroźna Fjolnmara

Fantastyka grozy Warsil

Sławmy Słowian!

Polecam odwiedzić:

Mroźna Fjolnmara

Fantastyka grozy Warsil

Sławmy Słowian!

Strona www stworzona w kreatorze WebWave.

Nieznane pociąga nas od wieków. Chęć ujrzenia i zrozumienia tego co wykracza poza ludzkie pojmowanie racjonalne i czai się na granicy naszych zmysłów jest od wieków popularnym, a jednak wiecznie młodym motywem w literaturze. Co sprawia, że tak pociąga nas podróż w nieznane? Czemu to, czego nie możemy pojąć racjonalnie jest fascynujące? I czym właściwie jest mistycyzm w literaturze?

Rozsiądź się wygodnie i dowiedz się już teraz!

Spis treści

• Mistycyzm w literaturze – definicja i pochodzenie

• Szekspirowski mistycyzm

• Czemu mistycyzm nas fascynuje?

• Mistycyzm w Opowieściach Ku

• Podsumowanie

Mistycyzm w literaturze – definicja i pochodzenie

Mistycyzm ma wiele definicji, ale dzisiaj przedstawię Ci jedną. Mistycyzm jako motyw literacki zakłada, że ludzka wiara, przekonanie i intuicja są metodami poznania, które wykraczają poza zdolności rozumu. Umożliwiają nam one odkrycie świata do którego dostęp przy pomocy twardych naukowych narzędzi czy matematycznych wyliczeń nie istnieje. Zbliżają nas tym samym do osiągnięcia stanu uduchowienia bądź Boga, bogów czy innego absolutu. Ujmując to w jednym zdaniu:

Mistycyzm to przekonanie, iż wiara oraz "boska iskra" w człowieku, zwana też intuicją bądź nadświadomością, są najlepszą formą poznania, które zbliżają nas do osiągnięcia najwyższego stanu duchowego.

Początków tak zdefiniowanego mistycyzmu próżno szukać w jednej, ustalonej dacie. Dlaczego? Bo nieznane, czasem przerażające, czasem piękne, lecz zawsze fascynujące pociągało ludzkość od eonów. Zwróć uwagę, że jedną z funkcji mitów było tłumaczenie tego, jak funkcjonuje świat. Jak powstał? Jak przybrał obecny kształt? Jak pojawił się na nim człowiek? Mity, które odpowiadały na te pytania często przedstawiały plany istnienia, których człowiek nie jest w stanie ujrzeć zwykłymi, fizycznymi zmysłami.

Rodzajem literatury mistycznej o charakterze chrześcijańskim jest twórczość Jana od Krzyża, duchownego karmelity żyjącego w XVI w. Jego dzieło Pieśń duchowa stanowi formę poematu, zawierającego interpretację własnego wiersza. I tak możemy w nim wyczytać:

"O duszo, najpiękniejsza pomiędzy wszystkimi stworzeniami, która tak pragniesz poznać miejsce, gdzie przebywa twój Umiłowany, abyś Go mogła znaleźć i złączyć się z Nim, wiedz o tym, że ty sama jesteś schronieniem, gdzie On przebywa, ty sama jesteś Jego ustroniem i miejscem tajemnym, gdzie On się ukrywa! Jakież to zadowolenie i wesele dla ciebie wiedzieć, że wszystko twe dobro i cała twa nadzieja jest tak blisko ciebie, że jest w tobie, a raczej, by się lepiej wyrazić, ty nie możesz istnieć bez Niego. Wiedzcie, mówi Oblubieniec, że “królestwo Boże w was jest” (Łk 17, 21), a Jego sługa św. Paweł apostoł mówi: “Wy jesteście świątynią Boga” (2 Kor 6, 16)".

Źródło: Pieśń duchowa, strofa I

Naturalnie tego typu utwory traktowały mistycyzm jako stan błogosławiony, w którym dusza ludzka zbliża się do Boga. I chociaż literatura ta potrafi być prawdziwie piękna, to wykorzystania mistycyzmu jako motywu literackiego wedle przytoczonej przeze mnie definicji najlepiej szukać w dziełach Szekspira.

Szekspirowski mistycyzm

Dobrze znanymi utworami, które doskonale oddają istotę mistycyzmu w dziełach Szekspira, są Sen Nocy Letniej oraz Makbet. Zaczynając od pierwszego utworu warto zwrócić uwagę już na sam czas akcji – jest to noc świętojańska. Obrzędy związane z letnim przesileniem mają korzenie jeszcze w pogaństwie, a dniu temu przypisywano wielkie znaczenie. Wybór ten więc z całą pewnością nie był przypadkowy.

Nie zdradzając zbyt wiele z tekstu jest on historią niefortunnego czworokąta miłosnego. Hermia i Lizander kochają się na zabój, lecz zgodnie z wolą ojca, Hermia winna poślubić Demetriusza. W nim zaś, bez wzajemności, zakochana jest Helena. Hermia i Lizander uciekają do ciotki Lizandra, po drodze gubiąc się w lesie. W lesie tym z kolei odbywa się kłótnia dwójki mistycznych małżonków – królowej Tytanii oraz króla Oberona, którzy to wespół rządzą elfami. W skutek magii elfów, a dokładniej pomyłki sługi Oberona ducha Pucka, zagubiony w lesie Lizander zakochuje się w... Helenie, która udała się tam w pogoni za Demetriuszem.

Całość dzieła pozostaje utrzymana w komediowym tomie, równolegle dobrze oddając charakter mistycyzmu szekspirowskiego. Mistrz pióra miesza w swoim dziele różne motywy, przedstawia świat mitologii i wyobraźni. Puck jest istotą zainspirowaną celtyckim i angielskim folklorem. Tytania jako królowa elfów pochodzi z mitologii irlandzkiej, ale jej imię wywodzi się (przypuszczalnie) z twórczości rzymskiego poety Owidiusza. Świat baśniowy w Sen Nocy Letniej przenika się swobodnie ze światem realnym bez wyraźnych granic.

Jako odbiorca dzieła nie spotkasz się tutaj z racjonalnym wyjaśnieniem. Ba, sami bohaterowie dzieła nawet go nie poszukują. Po prostu przyjmują rzeczywistość taką, jaka jest. Nie przejmują się faktem istnienia elfów, magicznej miłości oraz mistycznych orszaków. Wchodzą z nimi w pełni w interakcję, mniej czy bardziej chętnie.

A jak sam tytuł wskazuje, być może całe to przedstawienie to ot, tylko sen?

Makbet jest dziełem o innym wydźwięku. Kluczową rolę odgrywają w nim przepowiednie wiedźm, odnoszące się do głównego bohatera tragedii. Chociaż kobiety te pełnią istotną rolę, tak autor nie zdradza o nich wiele. Jednak to ich przepowiednie wprowadzają całą akcję w ruch. To przez nie Makbet sięga po władzę i to ostatecznie w nich kryje się również jego upadek.

Świat fantastyczny przeplata się z rzeczywistym również w postaci Hekate, bogini-czarownicy. Była to bogini występująca w mitologii greckiej i rzymskiej, powiązana z magią, ciemnością oraz istotami i zjawiskami nadprzyrodzonymi. Autor również o niej nie zdradza nazbyt wiele, ale ujawnia tym samym jak szerokie były jego inspiracje w tworzeniu swego dzieła.

Tajemniczość tych istot jest na swój sposób piękna, a przy tym groźna. Przepowiednie wiedźm nie są niewinną zabawą króla Oberona, lecz czymś co korumpuje, pochłania Makbeta. W porównaniu do greckich bohaterów tragicznych Makbet ma wolną wolę, nie musi podążać za przepowiedniami. Lecz skuszony tym co ukazały mu wiedźmy, poddaje się swej żądzy. Mistyczne wróżby, których znaczenie dopiero w pełni rozumie pod koniec swego żywota, stały się mu całym światem. Czymś co popchnęło go ku okrutnym, morderczym decyzjom.

Czemu mistycyzm nas fascynuje?

Mistycyzm w literaturze ma przeróżne oblicza. Piękne, groźne i nieznane, ale nieodmiennie fascynujące, jeśli tylko pozwolisz się porwać na tą niesamowitą przygodę.

Mistycyzm jako doświadczanie piękna

W przypadku wielu książek mistycyzm może być wykorzystany by tworzyć piękne scenerie. Przykładami są Upadek Gondolinu pióra Tolkiena czy też opowiadania Lovecrafta jak Celephais czy Wędrówka Iranona. W dziełach tych spotkasz się z pięknymi, mitologicznymi wręcz opisami. Znaczna ich część nie ma większego celu narracyjnego. Co więcej Lovecraft często sięga po liczne powtórzenia w swoich opisach. W przypadku bardziej przyziemnych tekstów byłby to zabieg irytujący. A jednak w dziełach Lovecrafta za każdym razem zachwycają i nastrajają czytelnika.

Służą one bowiem innemu celowi. Jest nim wzbudzanie tęsknoty za światem z Krainy Snów. Piękno dla samego piękna, estetyka dla samej estetyki.

Gondolin ma zachwycić Ciebie jako czytelnika nim w ogóle jeszcze przeczytasz opis samego miasta. Kiedy ujrzysz już jego cuda oczami wyobraźni, będziesz nim tak samo zachwycony jak Tuor, protagonista opowiadania. Podróżując z Iranonem pragniesz dotrzeć do kresu jego wędrówki i przekonać się czym jest ten Graal za którym podąża. Oba opowiadania przedstawiają istoty i zdarzenia inspirowane mitologią oraz snami, a ich istnienie nie byłoby możliwe w naszym świecie. Wywołują tęsknotę za czymś, czego dusza pożąda, chociaż nigdy w fizycznym, materialnym świecie nie miała możliwości doświadczyć.

Mistycyzm jako tajemnica

Wichrowe Wzgórza Emily Bronte to fascynującą lekturą, która miesza wiele ciekawych wątków. Sama miłość Katy oraz Heathcliffa jest przedstawiona jako gwałtowna, namiętna, a przy tym nieokiełznana i dzika niczym sama natura. Pochodzenie Heathcliffa nigdy nie zostaje dokładnie wyjaśnione, co nadaje mu aury tajemniczości. Podobnie jak i jego wyjazd na parę lat po ślubie Katy z innym mężczyzną. Heathcliff jest tragicznym bohaterem romantycznym – tajemniczym mężczyzną, gwałtownym, nierzadko brutalnym, targanym wielkimi namiętnościami i zakochanym po wszech czasy.

Wątki mistyczne nie objawiają się w Wichrowych Wzgórzach wprost. Ich subtelność czyni je jednak tym bardziej fascynującymi. Czy Katy prawdziwie chorowała na fizyczne, zdefiniowane medycynę dolegliwości, czy też dręczyły ją jej własne uczucia oraz namiętności? Czy stała się duchem, który nawiedzał później jej dawny dom, czy to tylko gałąź uderzała w szybę okna? Cóż takiego właściwie stało się z Heathcliffem pod koniec książki?

Na wszystkie te pytania nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Emily Bronte, pisząc w myśl gatunku jakim jest powieść gotycka, wykreowała w swym dziele atmosferę romantyczną, a przy tym pełną grozy i tajemniczości. Nie da się powiedzieć, czy opisane przez nią wydarzenia to tylko ubarwione fantazje, czy jednak kryje się za nimi nadprzyrodzona siła. I to właśnie sprawia, że lektura Wichrowych Wzgórz jest tak fascynująca.

Mistycyzm jako przeżycie duchowe

Mistycyzm zachęca również do przeżyć wewnętrznych, duchowych. Fantastycznym tego przykładem jest książka Dla Isabel. Mandala pióra Antonio Tabucchiego. Narrator w poszukiwaniu tytułowej Isabel udaje się na długą podróż w jej poszukiwaniu. Zdaje się przez długi czas, iż ściga jeno wiatr w polu. Pielgrzymka ta ma ciekawy charakter, polega bowiem na rozmowach z rozlicznymi osobami, które Isabel znały bądź o niej słyszały. I tak poznajemy historię jej życia, która została sprawnie przepleciona z realiami historycznymi, jakimi była dyktatura Salazara w Portugalii.

Z czasem lektura, którą początkowo można potraktować jako zbiór (czasem sprzecznych) relacji o Isabel, zaczyna nabierać coraz więcej elementów fantastycznych. Nie zdradzając nazbyt wiele, świat stopniowo przestaje być zwykłą podróżą z punktu A do punktu B. Rozterki i pragnienia narratora uzewnętrzniają się w świecie materialnym. Tytułowa Isabel jest istotą tajemniczą, mistyczną, której nigdy do końca nie pojmujemy. A pielgrzymka by ją odnaleźć służy temu, by odkryć również samego siebie.

Tytułowa "mandala" to motyw pochodzący z buddyzmu. Jest to, w uproszczeniu, rodzaj medytacji, który polega na transformacji samego medytującego. I tę właśnie transformację przechodzi narrator, a Ty jako czytelnik wraz z nim. Mistycyzm dzieła potęguje poetycki ton powieści oraz tzw. realizm magiczny. I ponownie, nie otrzymasz tu odpowiedzi na wszystkie swoje pytania, bo nie to jest celem utworu. Jego celem jest sprawienie byś razem z narratorem odkrył świat na granicy poznania zmysłowego. Zaczął zadawać pytania wpierw o Isabel, potem zaś na temat samego siebie.

Mistycyzm skłania do przeżyć duchowych nie poprzez twarde, filozoficzne tezy, a poprzez prowokowanie do zadawania pytań.

Mistycyzm w Opowieściach Ku

Opowieści Ku to historie tytułowej Ku, mające miejsce w baśniowym, onirycznym Lesie Mgieł oraz jego okolicach. Jest to świat, który funkcjonuje wedle własnych praw i próżno w nim szukać zimnej, wyrachowanej logiki Arystotelesa. Mistycyzm jest w moim dziele wyraźnym motywem. Protagonistka jest istotą magiczną, łączącą w sobie cechy ludzkie, zwierzęce jak i całkowicie spirytualistyczne. Jej plemieniu patronują pradawne duchy opiekuńcze, które zależnie od tego, jakie zwierze reprezentują, nadają poszczególnych członkom Ludu Mgieł określone cechy. Wreszcie sam Las jest miejscem, którego efemeryczne serce bije swym własnym rytmem, którego melodii i tchnienia na próżno szukać w ziemskim, materialnym świecie.

Znajdziesz w mej książce liczne fantastyczne wydarzenia i stworzenia. Długie, płynne opisy pełnią funkcję estetyczną dla samej estetyki, a ich mistycyzm ma również swój wymiar duchowy. Całość jest dziełem, które celowo osnuwają mgły tajemnicy. Podczas lektury sam będziesz kreować odpowiedzi na swe własne pytania, a doświadczenie tańców Ku wzbudzi w Tobie przeżycia, które będą tylko i wyłącznie Twoim prywatnym skarbem.

Las Mgieł wita Cię z otwartymi ramionami i zaprasza do świata, który będzie Ci dobrym domem.

Piękno mistycyzmu w literaturze – podsumowanie

Mistycyzm jest to motyw literacki, który zakłada, że wiara oraz intuicja są najlepszą formą poznania, które zbliżają nas do osiągnięcia najwyższego stanu duchowego. Jego pochodzenie trudno datować na konkretną datę, jest bowiem używany od wieków m.in. w mitologii. Stosowali go również chrześcijańscy artyści, dla których mistycyzm był aktem zbliżania się duchowego do Boga. Mistycyzm został pięknie wpleciony w dzieła Szekspira takie jak Sen Nocy Letniej czy Makbet i to właśnie u tego artysty można poszukiwać źródeł mistycyzmu rozumianego wedle powyższej definicji. Po motyw ten sięgali pisarze tacy jak Emily Bronte, Tolkien, Lovecraft czy Tabucchi, wykorzystując go do tworzenia pięknych, tajemniczych dzieł, które mają skłonić Cię do duchowych przeżyć i wewnętrznej transformacji.

Mistycyzm jest też wiodącym motywem mojej książki Opowieści Ku, która to zaprasza Cię do poznania nieziemskiego świata Lasu Mgieł oraz tytułowej Ku – młodej dziewczyny, której bursztyn oczu wiecznie odnajduje w świecie to, co w nim najpiękniejsze.