Soft-worldbuilding w fantastyce

Fantastykę można pisać na wiele sposobów. Niektórzy preferują światy bajkowe i mistyczne, inni zaś przyziemne, brutalne. Jednym ze sposobów kreacji świata jest tzw. soft-worldbuilding. Co kryje się pod tym pojęciem? Jak może pomóc Ci w Twojej pracy twórczej?

Dowiedz się już teraz!

Czym jest soft-worldbuilding/miękka kreacja świata?

W fantastyce pojęcie "soft" kojarzy się z dwoma rzeczami:

w science fiction światy "soft" to światy, które nie tłumaczą dokładnie technologii, np. "Star Wars",
miękki system magii nie tłumaczy swoich zasad, np. "Władca Pierścieni", "Opowieści z Narnii", "Pieśni Lodu i Ognia".

Na język polski tłumaczy się to jako "miękki" system magiczny, "miękkie" science fiction. Natomiast soft worldbuilding tłumaczymy jako miękka kreacja świata. Przykładami dzieł w tym stylu są "Opowieści z Narnii", animacje studia Ghibli, "Alicja w Krainie Czarów" czy "Opowieści Ku."

Jest to styl kreacji światów, które nigdy nie są wprost przedstawione odbiorcy. Posiadają nieliczne zasady, nie trzymają się ściśle ustalonej logiki, a artysta pokazuje jedynie drobny wycinek świata.

Zazwyczaj miękkie światy fantasy są bajkowe, baśniowe, artystyczne.

Na czym polega miękka kreacja świata?

1. Świat ma swoje zasady, ale ich nie tłumaczy, albo przedstawia je pobieżnie

Narracja w miękkich światach (zazwyczaj) przedstawia zasady w nich panujące. Ale często są one albo nieliczne, albo przedstawiane pobieżnie. Odbiorca dzieła ma się dowiedzieć tylko tyle, ile jest mu potrzebne do zrozumienia fabuły.

“Opowieści z Narnii” nie koncentrują się na politycznym ustroju krainy, gospodarce, czy liczebności wojsk. Poznajemy pewne aspekty tego świata, ale dokładna geografia pozostaje niepewna. Tak samo niejasnym jest, kiedy, jak, kto i dlaczego akurat w Narnii się zjawi. Jakie dokładnie gatunki go zamieszkują? Jak dokładnie upływa czas w różnych miejscach uniwersum C.S. Lewisa?

Celem takiego zabiegu jest odwrócenie uwagi odbiorcy od świata jako logicznego zbioru zasad. Zamiast tego, odbiorca ma skupić się na wycinkach świata, akcji, bohaterach, bądź przesłaniu.

Pomaga to w kreowaniu światów baśniowych, mitycznych, ale też i groźnych, tajemniczych. Jeśli odbiorca dzieła nie zna wszystkich zasad, świat jest bardziej mistyczny. Pełen niespodzianek i zaskoczeń oraz niebezpieczeństw. Często również sami bohaterowie dzieła nie wiedzą, co na nich czeka.

Zabieg ten pozwala również na większą swobodę twórczą i nieskrępowaną wizję artystyczną.

Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i Stara Szafa. Kadr z filmu, służący jako przykład do poradnika o pisaniu książek fantastyki.

Tolkien uznawał, że świat Lewisa jest niespójny. Ale czy miał rację?

2. Wizja artystyczna jest ważniejsza niż twarda logika.

Miękkie światy w fantastyce stawiają na swobodę artystyczną. Dobrze wykreowany miękki świat zadziwia odbiorcę, ale jednocześnie wprowadza go w realia fantastyczne stopniowo. Dzięki temu adresat dzieła nie czuje się przytłoczony tym, co się dzieje na kartkach książki bądź na ekranie.

W filmie “Spirited Away: W krainie bogów”, odbiorca jest stopniowo wprowadzany w świat bogów i duszków. Dlatego też, kiedy w połowie filmu pojawia się pociąg jadący po wodzie, nie jesteśmy tym zdziwieni. “Spirited Away” zdumiewa wieloma kreacjami stworzeń, istot i zdarzeń, ale nie jest to ani absurdalne, ani psujące odbiór dzieła. Wręcz przeciwnie. Doskonale buduje wrażenie, że istnieje cały świat duchów i bogów oraz zjawisk, których ludzie nie pojmują.

Swobodna kreacja artystyczna w fantastyce umożliwia tworzenie dzieła według marzeń twórcy. Jak mówił Hayao Miyazaki, reżyser “Spirited Away”, są ważniejsze rzeczy niż logika i schematy w tworzeniu historii.

Dzięki temu, miękkie światy łatwiej przywołują w nas wspomnienia z dzieciństwa, indywidualne przeżycia, uczucia i emocje. Wciągają odbiorcę poprzez nieustanne zaangażowanie jego/jej wyobraźni. Skoro nie musimy podążać ślepo za twardą logiką, kto wie, co może się stać?

Miękki świat to dzieło artysty, a nie warsztat rzemieślnika. Artysty, który zadaje odbiorcy nieustannie pytania.

3. Odbiór świata miękkiego jest subiektywny.

Fakt, że patrzymy jedynie na wycinek świata, który jest artystyczną fantazją, zmusza odbiorcę do zadawania sobie samemu pytań. Pytań, na które nie ma odpowiedzi.

W “Alicji w Krainie Czarów” odbiorca nieustannie spotyka się z dziwnymi stworzeniami i zdarzeniami. Jednocześnie, dokładne wyobrażenie świata jest trudne i subiektywne. Mamy pewne wyobrażenie dzięki filmom, ale sama książka jest płynna w opisach. Stąd tak odmienne jej adaptacje w postaci animacji, filmów i gier.

Swobodna interpretacja skupia się na tym, by wywołać w odbiorcy uczucia i emocje. Nie poprzez konkretne opisy, a magię chwili. Artysta w ten sposób nakierowuje w daną stronę, ale bez jasno wyznaczonego celu. Scena w książce, filmie, grze zależnie od osobistych doświadczeń odbiorcy, może być odebrana na wiele sposobów.

Miękki świat fantasy wywołuje indywidualne wrażenia. Nie daje odbiorcy jasnych odpowiedzi, tylko wymienia z nim pytania.Odbiorca pyta “Czym jest to stworzenie?” Świat odpowiada “A jak myślisz, czym jest to stworzenie?

Odbiorca miękkiego świata tworzy go wraz z rozwojem fabuły i poznawaniem historii. Nie odkrywa już powstałego świata, ale go kreuje dla siebie samego.

Alicja w Krainie Czarów. Kadr z filmu, służący jako przykład do poradnika o pisaniu książek fantastyki.

Alicja w Krainie Czarów to historia zwariowana. A przy tym unikalna.

4. Twórca sam poznaje swój świat.

Podpunkt ten jest moim autorskim dodatkiem. Ale bardzo ważnym, moim zdaniem.

Odyn stworzył świat, który następnie sam poznawał. Jest to doskonała alegoria do kreowania miękkiego świata. Artysta tworzy miękki świat wraz z fabułą, postaciami, historią. Poznaje go, bawi się z nim.

W “Opowieściach Ku” zawarłem podstawową geografię, wydarzenia, strukturę Ludu Mgieł. Ale tworzyłem je równolegle z fabułą i rozwojem Ku. To Ku jest osią, wokół której toczy się powieść. Świat jest dla niej, jej siostry i przyjaciół, nie na odwrót.

Las Mgieł jest miejscem mistycznym, tajemniczym. Dzieją się w nim rzeczy piękne, jak i groźne. Lecz mimo stworzenia paru zasad panujących w Lesie Mgieł, nie obudowałem go nakazami i zakazami. Pozwoliłem, by rósł sam, na skraju świadomości rzemieślniczej i podświadomości artystycznej.

Dlaczego uważam ten punkt za bardzo ważny?

Bo dzięki poznawaniu swojego świata, pokochałem bo jeszcze bardziej. A to samo w sobie jest piękną nagrodą.

Geniusz, czy lenistwo?

Częstym zarzutem wobec miękkich światów jest lenistwo. Że to przez lenistwo artysta nie tworzy zasad, nie wyznacza granic, nie robi czegoś.

Jest to niezrozumienie celu artystycznego.

Miękki świat fantasy nie jest lenistwem. Wystarczy spojrzeć na dzieła studia Ghibli, by zobaczyć ogrom pracy w nie włożone. Zarówno w oprawie audiowizualnej, jak i na warstwie fabularnej.Miękka kreacja kładzie nacisk na artyzm, swobodę twórczą, osobiste przeżycia i przemyślenia. Daje tyle samo odpowiedzi, co pytań.Umiejętne stworzenie takiego świata jest trudne. Wyważenie między artyzmem, a zrozumieniem nie jest łatwe. Między swobodą, a łamaniem własnej konwencji. Między zabawą, a szaleństwem.

Miękkie światy nie są dla wszystkich.

Miękka kreacja świata w wielu przypadkach się nie sprawdzi. Przykładowo, nie sprawdzi się ona w przypadku:

Światów fantastycznych z silnymi wątkami politycznymi;
Fantasy batalistycznego;
Grimdark fantasy (z wyjątkami);
Tworzeniu realistycznych, przyziemnych fantasy.

Ale to już temat na oddzielny wpis...

Podsumowanie

Miękkie światy fantastyczne nie są dla wszystkich. Nieraz bywają dziwne i niezrozumiałe. Brak odpowiedzi na pytania jest dla niektórych frustrujący.

Niektórzy też lubią babrać się w brutalnej polityce ;)

Ale jeśli lubisz bajki, baśnie i legendy…

Jeśli kochasz poznawać nieznane…

Uwielbiasz być zaskakiwan(x)...

A zamiast gotowych odpowiedzi, wolisz sam(x) kreować rzeczywistość…

Miękkie światy fantastyczne są dla Ciebie!

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, z innej perspektywy, zapraszam pod ten adres:

SOFT WORLDBUILDING

Soft-worldbuilding w fantastyce – geniusz czy lenistwo?