Spis treści

Hipostaza danego bóstwa to występowanie jednego boga pod różnymi obliczami. Odpowiadają one za różne jego atrybuty, cechy czy przymioty. Chociaż mogą być innymi osobami, tak dalej pozostają jednym bytem. Przykładowo, Jarowit, bóg wojny i Jaryło, bóg rolnictwa, byli przypuszczalnie hipostazami Peruna, który odpowiadał kolejno za wojaczkę i urodzaj.

Ujmując skrótowo, Amon i Ra byli początkowo dwoma, niezależnymi od siebie bóstwami, które z czasem "scaliły" się w jedno. Nie oznaczało to jednak, że wcześniejsze wierzenia zaczęto traktować jako "złe" czy "nieprawidłowe". System politeistyczny Starożytnego Egiptu ulegał stopniowej ewolucji w system henoteistyczny, gdzie różne bóstwa traktowano jako hipostazy boga Amon-Re. Warto przy tym odnotować, że kult tego boga z czasem upadł i został zastąpiony kultem Ozyrysa, co sugeruje, iż niekoniecznie jest tak, że systemy religijne dążą od politeizmu przez henoteizm do monoteizmu.

Pokusić się można o stwierdzenie, że hipostaza charakterystyczna by była dla systemów politeistycznych, jednak byłoby to zbytnie uproszczenie. Przykładem jest oczywiście Trójca Święta w chrześcijaństwie, ale łatwo można znaleźć ich więcej.

Hipostaza bóstw – podsumowanie

Hipostaza a system religijny

Hipostaza w mitologii słowiańskiej

Warto tutaj przytoczyć pojęcie "hipostaza" w bodaj najbardziej znanym, acz często przeoczanym przykładzie: w chrześcijaństwie. Trójca Święta, inaczej Trzy Osoby Boskie, to przykład hipostazy. Cytując za Wikipedią:

"Trójca jest jednością, jednym Bogiem, nie ma trzech substancji, trzech bogów. Ojciec i Syn i Duch Święty są współistotni (...). Są natomiast oddzielnymi hipostazami, czyli podmiotami, osobami"

Podsumowując, hipostaza oznacza występowanie danego bóstwa pod różnymi obliczami. Cały czas pozostaje ono jednak jednym bytem, nawet jeśli posiada różne "osobowości".

Jak już wspomniałem, przykładami hipostaz w mitologii Słowian są Perun i jego oblicza takie jak Jarowit i Jaryło. Kryje się za tym jednak coś więcej, jeśli pójdziemy śladem Gieysztora.

Przykładowo, Świętowit to bóstwo, które ma poświadczony historycznie kult na Połabiu. Raz do roku obchodzono wielkie święto ku jego czci, na podstawie wróżb i zaklęć z nim powiązanych przewidywano, czy plony będą w tym roku obfite, czy też nie. Co więcej, to właśnie rytuał wróżenia, w którym biały koń, poświęcony Świętowitowi, przekraczał trzy rzędy włóczni, decydował o planach wojennych. Jeśli przekroczył złożone bronie prawą nogą, miało to oznaczać powodzenie w batalii, jeśli lewą zaś – bitwę bądź napad odwoływano.

Co więcej, kult Świętowita (w zorganizowanej formie) przetrwał aż do 1168 r. Obecnie jest on czczony jako najwyższe bóstwo Słowian wśród Rodzimowierców. Wszystko to świadczy o tym, że bóstwo to było traktowane z wielką czcią i szacunkiem.

I co tutaj należy podkreślić, w opinii Gieysztora, Świętowit jest kolejną hipostazą Peruną, jego "połabskim obliczem". Najwyższym bóstwem, tym, któremu nade wszystko oddawano cześć, jego przymioty zaś są, zdawałoby się, tożsame z obrazem Peruna ze źródeł pochodzących z Rusi. Rodzimowiercy z kolei piszą, iż:

"określamy mianem Świętowita, o tyle w powszechnym użyciu równie popularne są pozostałe imiona ze szczytu rodzimowierczego panteonu słowiańskich bogów (jak np. Perun czy Swaróg); przyjmujemy bowiem, iż Bóg Najwyższy niezależnie od imienia pod jakim będzie czczony zawsze pozostanie Bogiem Najwyższym, a jego rzeczywiste, prawdziwe imię (o ile takowe w ogóle posiada) zawsze pozostanie poza ograniczoną ludzką percepcją"

Cytat ten, chociaż nie jest definicją hipostazy, dobrze oddaje to, czym może ona być. Jednocześnie, ujmuje istotę hipostazy w mitologii Słowian – chociaż odnaleźć można wiele imion wielu bóstw zdaje się, że znaczna część z nich opisywała jedynie aspekty danego bóstwa. Daleko idącym przykładem jest Perperuna. Według niektórych małżonka Peruna, według innych zaś...tak jest, kolejne oblicze Gromowładnego bóstwa!

Sama mitologia słowiańska interpretowana może być trojako. Zazwyczaj przedstawia się ją jako:

system politeistyczny, z uwagi na mnogość bóstw;
system panteistyczny, ze względu na fakt, iż cały świat miał w ostateczności przynależeć do Peruna i stanowić jedność;
system henoteistyczny, o czym świadczyłby chociażby przytoczony przez Gieysztora cytat:
"Perkunu yra dau̱g, Perun jest mnog, czyli Perun jest mnogi”.

Zdawać by się mogło, że z uwagi na rozliczne hipostazy, wierzenia Słowian dążyły do systemu henoteistycznego bądź też się z niego wywodziły. Ostatecznie jednak, trudno tutaj rozstrzygnąć, która z wyżej wymienionych teorii jest "lepsza" od innych i bardziej wiarygodna. Niemniej jednak, który by system nie przyjąć, tak hipostazy mogłyby funkcjonować zarówno dla jednego boga Peruna jak i dla wielu bóstw w systemie politeistycznym. Mogłyby też się objawiać w panteizmie jako elementy absolutu, jedności, Wszechświata.

Warto tutaj odnotować, iż hipostazy są charakterystyczne także dla innych systemów wierzeń niż Rodzimowierstwo Słowiańskie. Przykładowo, w Starożytnym Egipcie z czasem zaczęto rozlicznych bogów traktować jako oblicza boga Amon-Re.

Definicja PWN głosi, iż hipostaza to:

"w religioznawstwie termin określający mniej lub bardziej usamodzielniony aspekt lub atrybut Boga; hipostaza stają się odrębnymi bóstwami, będącymi najczęściej personifikacjami cech abstrakcyjnych (sprawiedliwości, porządku)"

Brzmi nieco skomplikowanie, prawda? Ale wcale takie nie jest!

Hipostaza danego bóstwa oznacza wyodrębnione od niego z jakiegoś powodu oblicze, dany przymiot. Zazwyczaj ma to miejsce wtedy, kiedy dane bóstwo odpowiada za kilka różnych aspektów. Najprościej jest to wyjaśnić na przykładzie.

Perun, za pracami Aleksandra Gieysztora, był naczelnym bóstwem Słowian. Odpowiedzialny był on za atrybuty władzy, wojny, ale również rolnictwa. I tutaj wkraczają dwa bóstwa – Jarowit i Jaryło.

Jarowit był bóstwem, które zajmowało się sztuką wojenną, a Jaryło rolnictwem. Gieysztor stwierdza jednak, że w istocie były to oblicza Peruna, nie zaś odrębne, niezależne bóstwa. Tym samym były to właśnie hipostazy Peruna, przedstawiającego jego dwa atrybuty.

Jak też już pisałem, podobnie sytuacja mogła się mieć w przypadku Mokoszy. Marzanna mogła być hipostazą Mokoszy, reprezentującej odpoczynek i śmierć, Dziewanna zaś rozkwit i życie. Marzanna i Dziewanna były więc hipostazami Mokoszy, zamykając wspólnie cykl istnienia i natury.

Hipostaza – definicja

14 kwietnia 2023

Czym są hipostazy bóstw?

W mitologii słowiańskiej można natknąć się na takie pojęcia jak "hipostaza Peruna" czy "Dziewanna była jednym z oblicz Mokoszy, jej wiosenną hipostazą". Czymże jednak jest "hipostaza"? Jakie ma znaczenie dla pojmowania istoty bóstw? I czemu jest tak istotna w mitologii słowiańskiej?

Dowiedz się już teraz!

Polecam odwiedzić:

Mroźna Fjolnmara

Fantastyka grozy Warsil

Sławmy Słowian!

Strona www stworzona w kreatorze WebWave.