Las Mgieł » Fantastyka, fantasy, science fiction i horror

Często zdarza się, że słowa "fantastyka" i "fantasy" w odniesieniu do książek używa się jako synonimów. O ile książka fantasy zawsze będzie książką z gatunku fantastyki, tak nie każda fantastyka to fantasy. Czym różnią się od siebie fantastyka, fantasy i science fiction?

Dowiedz się już teraz!

Spis treści

Czym jest fantastyka?
Czym jest fantasy?
Czym jest science fiction?
Czym jest horror?
Podsumowanie

Czym jest fantastyka?

Ujmując najprościej fantastyka to zbiór "nadrzędny" względem fantasy. Jest to gatunek, w którym elementy świata przedstawionego są nadnaturalne/magiczne/nadprzyrodzone lub występuję w nim technologia, której nie ma w naszym świecie. Oczywiście oba te zbiory mogą się ze sobą mieszać, czego świetnym przykładem są podgatunki takie jak steampunk czy dieselpunk.

Fantastykę można podzielić na trzy główne podgatunki:

Fantasy;
Science fiction;
Horror.

Czym jest fantasy?

Fantasy to gatunek, który charakteryzuje się istnieniem magii, ras/gatunków innych niż ludzkie, takie jak elfy czy krasnoludy, a także nadprzyrodzonych zjawisk i potworów. Elementy te mogą występować w różnym natężeniu. Przykładowo Wiedźmin obfituje we wszystkie wymienione składniki, a z kolei w Cyklu demonicznym uświadczysz magii i tytułowych demonów, ale innych ras niż ludzie nie spotkasz.

Zazwyczaj światy fantasy są odrębne od naszego, ale zainspirowane są konkretnymi wydarzeniami, realiami, a często także legendami. Jednocześnie świat fantasy może przenikać się z naszym lub nawet zostać w nim częściowo, lub całkowicie osadzonym, tworząc "alternatywne rzeczywistości".

Najpopularniejszym odmianą fantasy pod kątem świata przedstawionego, za sprawą m.in. Tolkiena, jest odmiana mediewistyczna. Realia świata odpowiadają mniej więcej średniowieczu. Istnieje jednak wiele innych odmian, np. steampunk (zazwyczaj) przedstawia realia rewolucji przemysłowej lub czasów wiktoriańskich.

Fantasy również można podzielić pod kątem stylu pisania i "nastroju" dzieła. Low fantasy charakteryzuje się znikomą ilością elementów nadnaturalnych, high fantasy wręcz przeciwnie. Epic fantasy skupia się na wielkich czynach i herosach, dark fantasy jest przyziemne i pokazuje "brudne realia".

Czym jest science fiction?

W wolnym tłumaczeniu science fiction oznacza "fantastykę naukową". Zazwyczaj akcja takich opowiadań toczy się w przyszłości, a element "specjalny" względem naszego świata wynika z rozwoju technologicznego. Postęp opiera się na hipotetycznym rozwoju nauki, często wykorzystując nowinki i ciekawostki z realiów współczesnych autorowi i "przekuwając" je na konkretne rozwiązania technologiczne.

Rozwój naukowy nie jest jednak jedynym elementem wyróżniającym science fiction. Częstym motywem jest eksploracja Kosmosu i napotykanie innych form żyć bądź ich śladów. Formy te mogą przybierać przeróżne kształty. Czasem, mimo humanoidalnej sylwetki i inteligencji podobnej do ludzkiej, biologia danych istot odbiega od ludzkiej, pozostając jednak mniej-więcej zgodna z nauką. Świetnym przykładem tego jest trylogia Mass Effect, gdzie poszczególne różnice biologiczne są wytłumaczone w sposób prosty i logiczny.

Co ważne, nie zawsze światy science fiction są bardziej zaawansowane od realiów współczesnych autorowi pod każdym względem. Popularne są również podgatunki postapokaliptyczne, tzn. takie, w których doszło do katastrofy, np. wojny nuklearnej. Wskutek tego rozwój cywilizacyjny mógł się cofnąć. Za odmianę fantastyki naukowej można również uznać takie lektury jak 1984 Orwella, gdzie potencjalny postęp nauki został sprowadzony wyłącznie do wojny i wprowadzania państwa totalitarnego. Dla przeciętnego obywatel postęp ten nie poprawia jego komfortu życia.

Czym jest horror?

Horror to gatunek, w którym często świat przedstawiony jest podobny do naszego. Zawiera jednak pewne elementy nadprzyrodzone, których na co dzień nie doświadczamy. To właśnie te elementy mają wzbudzić w czytelniku strach i grozę. Mogą to być proste, pojedyncze istoty, jak duchy czy wilkołaki, niesamowite zdarzenia czy też całe cywilizacje.

Świetnym przykładem literatury grozy są dzieła Lovecrafta. Niektóre z nich są krótsze i "prostsze", ale całość jego twórczości sprowadza się do opracowania olbrzymiej mitologii, zwanej mitologią Cthulhu. W niektórych opowiadaniach protagoniści ledwo stykają się z pojedynczymi istotami, w innych ze śladami całych cywilizacji. W obu przypadkach groza wzbudzana w czytelniku nie ma na celu jedynie go przestraszyć. Skłania go do przemyśleń o naturze człowieka i ogromie Kosmosu.

A geniusz Lovecrafta świetnie obrazuje fakt, że słynna księga Necronomicon, którą to umieścił w swoim świecie, była intensywnie poszukiwana przez fanów jego twórczości.

Fantastyka, fantasy, science fiction i horror – podsumowanie

Fantastyka to zbiór obejmujący trzy gatunki: fantasy, science fiction (fantastyka naukowa) i horror. Fantasy charakteryzuje się posiadaniem magii, alternatywnymi światami, rasami czy istotami nadnaturalnymi. Fantastyka naukowa opiera swój "element fantastyczny" na rozwoju naukowym. Horror z kolei zazwyczaj nie wprowadza wielu elementów nadnaturalnych do naszego świata, ale wykorzystuje je, by wzbudzić w czytelniku strach i grozę.

Oczywiście istnieją dzieła, które nieco umykają powyższym schematom, jak np. Pan Lodowego Ogrodu, który wygląda na fantasy, chociaż w gruncie rzeczy jest science fiction. Moje Opowieści Ku również nie są typowym fantasy, a baśniową fantastyką, która umyka powyższym definicjom.