Opisy w książkach – jak opisywać w literaturze?

Opisy są niezbędnym elementem (większości) książek. Pełnią one kilka funkcji. Mogą tworzyć nastrój, zdradzać czytelnikowi tajniki świata przedstawionego lub mieć funkcję czysto estetyczną. Jakie są rodzaje opisów? Czemu służą poszczególne style? I który z nich będzie najlepszy do Twojej książki?

Dowiedz się już teraz!

Opisy literackie – informacje ogólne

W uproszczeniu w epice można wyróżnić trzy rodzaje tekstu: akcję, opis i dialogi. Akcja to tekst, który jest dynamiczny i popycha fabułę do przodu. Dialogi pełnią różnorodną funkcję, ale przede wszystkim są to po prostu wypowiedzi bohaterów. Opisy natomiast są (zazwyczaj) przedstawieniem świata, bohaterów lub wydarzeń.

Opis ma na celu wyjaśnić czytelnikowi, co jak wygląda świat. Może to być np. przedstawienie młodego księcia w sali tronowej. Jak wygląda ów książę? Czemu znajduje się w sali koronnej? Czy jest tam sam? Następnie akcją „wypchniesz” go do prywatnych komnat, dialogiem wyjaśnisz jego zamiary, by następnie opisem przedstawić jego tło historyczne – czyim jest synem, jakim jest księciem, jak się z tym czuje?

Opisy można jednak również zróżnicować, zwłaszcza pod względem funkcji. I tak można wyróżnić:

Opisy informacyjne odnośnie bieżącego świata;
Opisy informacyjne odnośnie tła historycznego;
Opisy budujące klimat/napięcie;
Opisy estetyczne.

Przyjrzyjmy się im po kolei z bliska!

Opisy literackie – świat Twojej książki

Są to najbardziej podstawowe opisy, niezbędne w Twojej książce. Mają prosty cel: przedstawić bohaterów, ich miejsce w fabule i sam świat. Warto jednak je podzielić na dwa rodzaje: opisy oczami bohaterów i ekspozycyjne.

Opisy literackie z perspektywy bohaterów

Prostszy rodzaj. Przedstawiasz przy ich użyciu podstawowe elementy świata, które albo dotyczą bohaterów, albo których bohaterowie doświadczają. Przykładowo: opisujesz wygląd swojego bohatera (więc dotyczy to bohatera), a zaraz potem piszesz o karczmie, którą bohater odwiedza (doświadczenie).

Są zazwyczaj proste, ponieważ możesz przedstawić świat oczami protagonisty, co dzieje się w świecie, a jednocześnie co sam bohater doświadcza. Proste opisy wyglądu zaś łatwo wtrącić naturalnie, np.: „Jej kruczoczarne włosy wyróżniały się na tle alabastrowej skóry i jasnej sukni, przyciągając liczne spojrzenia”. Możesz pokusić się o parę zdań bezpośredniego opisu: czytelnicy lubią (zazwyczaj!) wyobrazić sobie najważniejsze postacie w książce.

Ekspozycyjne opisy literackie

Trudniejszy rodzaj. Ekspozycja to przedstawienie rzeczy w świecie, które naturalnie w nim występują, ale czytelnik ich nie zna. Mogą być mniej lub bardziej oczywiste. Przykładowo: czytelnik w świecie fantasy stylizowanym na średniowiecze spodziewa się istnienia króla, republik kupieckich, czy rycerzy oraz wojen. Skoro to fantasy, spodziewa się również magii.

Samego istnienia magii nie musisz wyjaśniać szczegółowo w dziele fantasy. Jednak sposób jej działania? Tu zaczynają się schody. Musisz tak opisać magię, by jej sposób przedstawienia był naturalny i nie brzmiał jak nudny, X-stronnicowy wykład. Jest to zwłaszcza istotne, jeśli zdecydowałxś się na twardy system magiczny.

Digital art przedstawiający boga/króla na stronie w stylu fantasy/fantastycznym, do artykułu o opisach w literaturze. Przykładów jest więcej. Może w Twoim świecie istnieją dwa księżyce? Albo jest mnóstwo bóstw? Dla bohatera (i Ciebie, jako autora) jest to oczywiste. Dla czytelnika nie. Dlatego musisz tak wyważyć opisy ekspozycyjne, żeby przedstawiały one świat naturalnie, a jednocześnie udzielały odpowiedniej ilości informacji czytelnikowi.

Popularnym trickiem jest wstawienie do ekspozycji postaci, która niewiele wie o danej rzeczy. Przykładowo: wytłumacz magię podczas rozmowy mistrza magii ze świeżo przybyłym uczniem akademii czarodziejów. Wówczas łączysz dialog z opisem, co tworzy naturalną dynamikę i zapewnia czytelnikowi niezbędne informacje.

Opisy literackie – historia w Twojej książce

Podobnie jak w przypadku opisów teraźniejszości, opisy historyczne mogą być oczywiste dla bohaterów (wówczas piszesz ekspozycję historyczną), mogą być też dla nich zaskoczeniem.

Ekspozycja historyczna

Tło powstania danego królestwa dla księcia owego państwa jest oczywiste. Dla czytelnika? Już nie. Ale może być też nieoczywiste dla pańszczyźnianego chłopa. Podobnie jak w przypadku magii, możesz wytłumaczyć ekspozycję historyczną przez postać mniej wyedukowaną. Albo obcokrajowca. Dobrym pomysłem mogą być również wspomnienia albo rozterki filozoficzne danej postaci.

Przykładowo, przystojny książę tak może pomyśleć o swym królestwie podczas lekcji historii: „Niesamowite, że mój dziadek wyniósł Aeon z poziomu prowincjonalnego hrabstwa do rangi potężnego królestwa. I to w zaledwie kilka lat!”

Opis historyczny – zaskoczenie

Nie wszystkie elementy historii świata są oczywiste dla bohaterów. Dzieje się to np. wtedy, kiedy antagonista dzieła wyjawia „straszliwą prawdę” protagoniście o przeszłości świata. Mogą to być też fakty, które bohater odkrywa podczas wędrówki. Dla przykładu: w poszukiwaniu zaginionego artefaktu, protagonista trafia na fragmenty architektury dawnej cywilizacji, o której niegdyś czytał. W toku podróży po zaginionym grobowcu odkrywa jednak, że część istot z owej cywilizacji żyje po dziś dzień, skryta w pradawnym mieście.

A co to odkrycie przyniesie ludzkości? Ach, tyle możliwości!

Opisy klimatyczne – napięcie narracyjne w książce

Budowanie odpowiedniego klimatu i napięcia jest bardzo istotne w książkach. Pozwala wczuć się czytelnikowi w stan emocjonalny bohaterów, a także wzbudzić dużej emocje. Budzą także przywiązanie do danego bohatera: jeśli czytelnik wie, co czuje, czemu czuje i jak czuje dana postać, łatwiej będzie mu się z nią utożsamić. Co kryje się w mauzoleum dawno umarłego władcy Dolnego Aeon, które zwiedza książę? Czym jest tajemnicza istota, która go śledzi? I czemu, do cholery, zrobiło się nagle tak zimno...?

Opisy te są domeną zwłaszcza literatury grozy, a mistrzem w tej dziedzinie jest Lovecraft. Możesz jednak je wykorzystać w dowolnym dziele z gatunku fantastyki. Napięcie możesz budować na różne sposoby: mogą to być długie opisy wędrówki po piramidzie, aż do momentu kulminacyjnego w postaci dotarcia do grobowca. Możesz budować klimat przez całą książkę (lub nawet sagę!) opisami-wtrąceniami.

Przykładowo: bohaterką Twojej książki jest Aryanna, rycerka-czarodziejka. Podziwia ona, podobnie jak jej przyjaciele i towarzysze broni, Błękitnego Szermierza, legendarnego wojownika z dawnych lat. Tu i ówdzie podczas luźnych rozmów, turniejów walk, opisów dorzuć ciekawostki o owym wojowniku. Wychwalaj (byle nie nazbyt często!) jego zdolności taktyczne, biegłość w orężu, unikalny styl walki. A następnie uczyń z niego ostatecznego antagonistę, z którym Aryanna będzie musiała się zmierzyć na ostatnich stronach książki, chociaż wszyscy mieli go za zmarłego.

Oczywiście napięcie może być budowane tylko w odniesieniu do danej sytuacji. Jeśli zależy Ci na stworzeniu akcji pełnej napięcia, możesz najpierw opisać daną sytuację i powód, dla którego to, co się dzieje, jest ważne. Dla przykładu: opisz, dlaczego Aryannie zależy na wygranej w turnieju zorganizowanego przez hrabiego La Croix. A potem dynamiczną akcją przedstaw, jak rycerka dzielnie walczy o zwycięstwo!

Opisy estetyczne – piękno słowa w literaturze

Obecnie w literaturze fantastycznej opisy estetyczne uległy pewnemu „zatracenie”. Wynika to z dynamizowania fabuły/akcji w książkach oraz ich nadmiernego skracania. Niemniej jednak opisy estetyczne w literaturze to miejsce, gdzie jako autor możesz wyżyć się artystycznie. Ogranicza Cię tylko Twoja wyobraźnia i wcześniej narzucone sobie ramy (a i to nie zawsze!)

Najpiękniejszym elementem opisów estetycznych jest to, że mogą one... nie służyć żadnej funkcji! Mogą być po prostu estetyką dla samej estetyki, sztuką dla sztuki.

Ich celem może być również wzbudzenie zachwytu w czytelniku nad pięknem i estetyką. Przykładem takiego dzieła jest Upadek Gondolinu pióra Tolkiena czy też opowiadania z Krainy Snów Lovecrafta, takie jak Wędrówka Iranona. Zazwyczaj są to długie opisy, celowo pisane w podniosłym, patetycznym duchu. Często zahaczają o prozę poetycką. Mogą dotyczyć rzeczy zarówno realnych jak i snów danej postaci. Dotyczyć rzeczy wielkich, jak cały Gondolin, lub jedynie małych, lecz niezwykle urokliwych zakątków czy nawet pojedynczych przedmiotów.

Są to opisy trudne, zwłaszcza jeśli nie mają ustalonego celu. Jeśli jednak wprawisz się w ich użytku, wzbogacą Twój warsztat pisarki i Twoją książkę. Przykładem opisu art pour l'art jest krótkie opowiadanie mojego pióra Nadejście Orii. Serdecznie zapraszam do lektury!

Digital art przedstawiający dwie bohaterki z ksiązki Opowieści Ku: Córka Mgieł. Gatunek książki: fantasy, baśniowa fantastyka.
Bo czyż jest coś piękniejszego niż miłość dwóch sióstr?

Opisy w literaturze – podsumowanie

Opisy w literaturze pełnią przeróżne funkcje. Ich celem jest zazwyczaj zapoznanie czytelnika ze światem przedstawionym oraz bohaterami. Mogą przedstawiać rzeczy oczywiste dla osób żyjących w danym świecie (są wówczas tzw. ekspozycją) lub rzeczy im nieznane. Dobrze skomponowane opisy pozwalają także zbudować napięcie oraz związać go emocjonalnie z danymi postaciami. Z kolei opisy estetyczne wzbudzają w czytelniku zachwyt nad danym elementem świata lub są pięknem dla samego piękna, sztuką dla sztuki.

Pamiętaj oczywiście: jeden opis może pełnić całe mnóstwo funkcji!